Ümit Alp

Ümit Alp

Uşak ticaretinde ilgi noktalarının yeniden dizaynı

Çarşamba Pazarı, Ayakkabıcılar Çarşısının geçmişi ve ticari hayatı nasıl olmuştu? ‘Çarşı Uşak’ projesi ile bundan sonra nasıl olacak?

Doksanlı yılların ortasına kadar otobüs garajı bu bölgedeydi. Başka şehirden ilimize gelen veya geçici olarak duraklayan kişiler çarşıyı gezerlerdi.

Uşak'ın ilçeleri ve civar ilçelerin dolmuşları buradan kalkardı. İlçelerden gelenler çarşamba pazarı civarında alışveriş eder, alışveriş sonrası da kasabalarına geri dönerdi. Doksanlı yıllarda uşak Belediye alanı içerisinde yaşayan kişi sayısı 90 bin civarındaydı. Siyasi partilerin il ve ilçe başkanlıkları 2 binli yıllara kadar bu civardaydı. Gelen giden buralarda ağırlanırdı. Halk ile iletişim kurmanın en kolay yolu Ç/arşamba Pazarı civarıydı

Yaklaşık 90 yıldır bölgede bulunan Halı Pazarı, doksanlı yıllara kadar halkın kilim üretip getirip satış yaptığı fabrikaların moda olmadan önceki halinde bu bölgede çok aktifti. Doksanlı yıllar ve 2000 li yılları arası ise bu bölge; ham deri pazarı olarak görev yaptı. Halı Pazarında dere üzerinde ayakkabı satış ve tamircileri vardı ayakkabı tamiri azalınca ve de baraka şeklindeki bu yapılar hasar görünce bu bölge boşaltıldı ve dere tekrar açık üstü hale getirildi.

İtfaiye meydanı civarında dere üzerine; 1980 li yılların sonunda balık pazarı yapıldı devamında biraz da dükkânlar yapıldı. Balık Pazarı ve dükkânlar 2 binli yıllar sonunda yıkıldı ve taşındı

2010 yılına gelinceye kadar itfaiye meydanında 5 adet akaryakıt istasyonu vardı. Şimdi ise meydanda benzin istasyonu kalmadı. Bu benzin istasyonlarından Uşak’ın araçlarının yüzde altmışı veya daha fazlası akaryakıt alırdı. O yüzden de meydanda araç trafiği her daim yoğun olurdu.

Bölgede daha çok hangi tür işletmeler var?

Kümeleşmiş olarak; ayakkabıcı, kuru yemişçi, zücaciyeci, katmer bükme ve pideci, ekonomik geliri zayıf olanlara yönelik olaraktan konfeksiyoncular gibi esnaflar yer almaktadır.

Bu çarşı kaldırılırsa buradaki esnaflar nereye gidecek? Oradan tekrar nereye gelecek? Bu süre zarfında kümelenme sürecek mi? Yoksa tek tek şehrin bir yerlerine mi gidecekler? Eğer, 2-3 yıl esnaflar bölgede olmazsa Uşak halkının ayak alışkanlığı yok olacak mı? Çarşıdaki kümeleşmiş esnaf geri dönmez ise bu çarşı müşterisi AVM'ye gelmezse; bu AVM’nin müşterisi kimler olacaktır? Bu konuda herhangi bir araştırma yapılmış mıdır?

Uşak halkının ekonomik dengesi uşak ilinde toplamda 4 merkezde toplanmaktadır. İlimizde 2 Organize Sanayi Bölgesi mevcuttur. Diğer çalışma alanlarını analiz ettiğinizde, Uşak halkının hane gelirlerinin büyük çoğunluğu yüzde 80 i asgari ücret düzeyindedir. O yüzden Uşak halkı alışveriş kültürü AVM tekniğinde değil, Çarşamba Pazarı ve çarşı alışveriş pazarı tekniğidir. Halkın yüzde seksenlik bölümünde daha çok çarşı kültürü vardır. Çarşılar kapanınca, halkın AVM’ ye yönelmesi pek mümkün değildir. Bu yüzden yeni açılacak AVM’ nin talep görme mümkünatı az görülmektedir.

Şehir merkezinde Şehrimizde 3 AVM mevcuttur. Birisinde tek kullanıcı olduğu için orası yüzde100 dolu. Fakat çok mağaza olan yerde ise dükkânların bir bölümü boş bulunmaktadır. Yerel mağazalar, çok hızla dolup boşalmakta yani AVM’nin boşlukları mevcut ve birçok dükkan açılıp kapanmakta. O yüzden şehir yeni bir AVM’yi kaldıramayabilir.

Kentin yeni yapılaşması olan bölümlerde çok fazla boş iş yeri mevcuttur. Bu iş yerleri dolmadan yeni iş yerlerinin hazırlanması doğru mudur?

Şehirde yeni iş yerleri açmaya eğilim haritası yapsak, esnafın yeni iş yeri açmak için 45 yeni noktada eğilim gösterdiği görülecektir.

Köylüler gelip Çarşamba Pazarında satış yapmaz ise yani köylü pazarı Çarşamba günleri açılmaz ise Çarşamba Pazarı civarına fazla bir müşteri gelmez. Köylü gelmezse Çarşamba Pazarı yok olur. Çarşamba Pazarı olmaz ise Ayakkabıcılar Çarşısı da olmaz. Bu durumda yeni yapılan AVM’nin de müşterisi de olmaz.

Birçok meslek tamamen yok olur

Ayakkabıcılar Çarşısı içinde var olma savaşı veren Ayakkabıcılar çarşısında yok olmaya yüz tutan meslekler var. Bu meslekler: Saraçlar, kadayıfçılar ve tenekeciler gibi…

Ayakkabıcılar Çarşısı yok olursa bu mesleklerde yok olur. Bu meslekler nereye nasıl taşınacak? Onların yok olmaması için destek olarak neler verilecektir?

Ayakkabıcılar Çarşısı civarında insan yoğunluğun azalmasındaki etmenlerden biri de emniyet Müdürlüğünün taşınmasıdır. Emniyet Müdürlüğü taşındıktan sonra bu bölgedeki insan trafiği oldukça azaldı.

Nuri Şeker Caddesi’nde seksenli yıllarda jandarma birimleri vardı. Sonra, Jandarma Komutanlığı şimdiki yerine taşınması buranın hareketliliğinde azalmaya sebep olmuştu.

Mobilya işletmeleri Nuri Şeker Caddesi'nde kümelenmiş durumdadır. Fakat son 10 yıldır bu bölgeden ayrılan kurumsal firmalar, İzmir - Ankara asfaltı üzerinde kümelenme başlamıştır. Çarşı ve pazarın bu bölgeden çekilmesiyle bu bölgedeki mobilya firmalarının satışını azaldığı için buradan ayrılacaklar ve bölgenin cazibesi azalacaktır. Nuri Şeker Caddesi'nde bulunan yüksek binalar hatta tek katlı binalar da dahil bu proje kapsamında değiller. Cadde üzerindeki bu yapılar AVM’ nin duruşunu gölgeleyecek bir cazibesini azaltacaktır. Ayrıca bu binaların projeye dâhil olmaması, burada bir ayrımcılık yapıldığı izlenimi veriyor.

Bölgenin cazibesini yitirmesi yönündeki çabalara Ziraat Bankası da dâhil olmuştur. Çiftçilerin bankası burada bulunan şubesine buradan taşınmış ve bölgenin cazibesini azaltmıştır

Dokuz Sele Deresinin etkileri

Dokuz Sele Deresi, yaklaşık 100 yıl kadar, eski İtfaiye Meydanı içerisinden akmaktaydı. Sonra, bu yatak şimdiki yerine geçmiştir yani bu bölge ve meydan alüvyon doludur. Bu meydanın olduğu bölümlerin yapılaşmaya açılması jeolojik açıdan sakıncalı olacaktır. Bu bölgede yeraltı suyu yüksektir ve de kum dolgu olması sebebiyle zemin riskli ya da inşaat maliyeti yüksek olacak düzeydedir.

Eski Tabakhane kentsel dönüşümünde son durum nedir?

Burada projelendirme faaliyetleri 2007 yılında başlamıştı. Yapılar, 2017 yılında teslim edilmişti. Kentsel Dönüşüm alanında toplam 1050 adet işyeri dükkân büro bölümü vardır. Şu anda ancak yarısı dolu diyelim. İşyeri sahipleri 2017 ile 2020 üçe kadar geçen 6 yıllık sürede hiçbir kira geliri elde edememişlerdir. Fakat fabrika sahipleri mülklerini TOKİ’ye teslim ederken kim bilir ne umutlar beslemişti. Bu bölgede boş ve atıl bir yer iken günümüzde AVM tekniğinde iş yerlerine dönüşmüştür. Büyük bölümü hala boştur. Kentsel Dönüşüm Alanı projesi başladığından günümüze 16 yıl geçmiş fakat hala istenen düzeye ulaşamamıştır.

Belediye İşhanı, 1980 li yıllarda yapılmıştır. Seksenli yıllarda tamamen doluyken doksanlı yıllarda yavaş yavaş iş hanı boşalmaya başlamış son yıllarda ise İşhanı kullanım dışı hale gelmiştir ön dükkânları hariç büyük bölümü harabe gibi olmuştur. Yani, kadastro, market gibi cazip yerler r gidince bu İşhanı hayalete dönmüştür belediye İşhanı durumu gözetilmeli AV için bir kaz daha düşünülmelidir.

Belediye sınırları içindeki nüfus yoğunluğu ağırlık merkezi

Şehirdeki yerleşim düzeni kuzeyden güneye doğru olmuştur. Ulucami'nin kuzeyindeki bölümler şehrin eski yerleşim yeridir. Sonra şehir güneye doğru gelişmiştir 1970’li yıllara gelinceye kadar Ulucami ve etrafı şehrin nüfus yoğunluğu merkezi de bu merkez yıllar boyunca güneyde bırakmıştır. Doksanlı yıllarda Dörtyol civarıydı. Şimdi ise Cumhuriyet Mahallesi Sigorta Caddesi gibi semtlerdir. Yani nüfus nerede çok ise alışveriş yerlerde o yöne doğru kaymaktadır bu yüzden son yıllarda şeref caddesinde Uğur Mumcu Caddesi’ne birçok işletme açılmıştır. Yeni yapılaşmalar büyük güncel dükkânlar ile insanlar işletmelerin şehrinin güneybatısındaki yerleri açmaya başlamışlardır çünkü nüfusun büyük bölümü buradadır. Yoğun nüfusun vasıta kullanmadan alışveriş yapabileceği ya da hususi otomobilleriyle önüne kadar gidip alışveriş edecekleri ortam bunlardır. Bu yüzden de alışveriş noktalarına yönünü güneye çevirmişlerdir

Trafik akışı otopark durumu

Şu anki mevcut Çarşamba Pazarı civarında normal günde araç park etmek mümkün değil. Yeterli yer yok. Çarşamba günleri ise bu bölgede trafik akmaz hale gelmektedir Şu haiyle bile bölgede otopark büyük sorundur. Bu projeyle otopark sorununun çözülmesi mümkün olabilir. İyi bir planlama gerekir

Çarşamba Pazarına kendi aracınız ile gitmek istiyorsanız zorlu bir trafik ile buluşacaksınız. Tek yönlü trafik akışı, zorunlu hatlar, dairesel gibi görünen yol hatları, park edemeyince durmadan dönen bu yolların getirdiği zorluk son yıllarda Fatih Caddesi’ne dönen araç sayısının azalmasına sebep olur. Çarşamba Pazarı civarı araç girişi son yıllarda giderek düştü.

Şehrimizde bir antik kentten bahsedilir. Eski mal pazarı diye tarif edilen noktada bir kaya mezarları mevcuttur. Şehrin altyapısının bulunduğu yerde tarihi suyolları mevcuttur. Yeni itfaiye binası civarında bir tümülüs mevcuttur.

Sarayaltı Mahallesi; saray, surlar, yaşam evleri ya da agorası, çarşısı çeşmesi nerededir? Ayakkabıcılar Çarşısı civarında olma ihtimali nedir?

Mezarlığın, şimdiki Seyman Sokağın olduğu yerlerde olduğu tahmin ediliyor. Pazar yeri kurulmadan önce Osmanlı döneminde mezarlık olduğu söylenmektedir. Bu konuda da araştırma çalışma yapılmış mıdır?

Ayakkabıcılar Çarşısı kiracı ve mülk sahipleri için bir çare var mı?

Şimdiki ayakkabı içerisindeki esnafların büyük bölümü kiracıdır. Çok azı ise mal sahibidir. Bu kiracılar buradan çıkarılacak şehrin içinde buldukları uygun bir yere kiracı olacaklar. Taşınmak yeniden çevre edinmek oldukça zor bir iştir. Bu ekonomik krizde bir de yeni kiracı kriziyle ellerindeki ekonomik değerler azalacaktır. Kiracılar için destekleyici tedbirler nelerdir? Kiracılar yeni AVM ye tekrar gelebilecekler mi? kiracılar gelmezse köhneleşmiş meslek dalları olmaz. Kümelenme olmazsa de halkın buraya gelme sebepleri azalacaktır

Şehirdeki toplam iş yeri sayısı İsmetpaşa Caddesi ve civarındaki sokaklar Nuri Şeker Caddesi ve civarında Mende Pazarı ve civarında, Ayakkabıcılar Çarşısı civarında yaklaşık 2500 iş yeri büro ofis dükkân mevcuttur. Şehrimize kentsel dönüşüm alanında 1050 yeni işyeri ilave edilmiştir. Şimdi, Ayakkabıcılar Çarşısında yaklaşık 200 civarında tabii ki sadece ayakkabıcılar çarşısı değil. Yakıt Sokak, pazar yerinin kenarı gibi orada 200 adet iş yeri mevcut. Bu 200 adet işyerini kaldırıp yaklaşık 600 adet işleri ilave ettiğinizde 400 fazla iş yerine kimlere nasıl kiralanabilecek?

Çarşamba Pazarının yıkılıp yeniden yapılmasıyla oluşacak gelişecek bu alanla ilgili herhangi bir fizibilite çalışması yapılmış bir kaç adet dükkân öngörülmektedir. Bu dükkanlara hangi modeldeki hangi tipteki esnaflar gelip yerleşeceklerdir? Ya da şirketler mi gelip yerleşecektir? Sadece markalara yönelik bir işletme sistematiği mi olacaktır?

Bununla ilgili çalışılmış kira bedellerinin çalışıldığı maliyetinin analiz edildiği bir fizibilite raporu mevcut mudur?

Çarşamba Pazarı civarındaki ekonomik hayat neden bu kadar güçlüdür? Şehrin diğer taraflarına göre neden iyidir?

Bunun başlıca sebeplerinden biri, bu bölgeye ilçelerden ve köyden gelen kişilerin bu yöredeki esnafların uzun yıllardır burada esnaflık yapmasıyla ilgilidir. Onlara karşı oluşan güveni karşılıyor ve bu yörenin ekonomik yapısının onlara uygun olduğunu düşüncesiyle buralardan yıllarca alışveriş etmişlerdir. Bölgenin ekonomik canlılığın sağlamışlardır. Bu canlının büyük kısmının kaldırılması durumunda oluşacak ekonomik sosyal yapıyla ilgili herhangi bir çalışma araştırma veya inceleme yapılmış mıdır?

Yasalar; “Tapu, anayasal bir haktır. Bu yüzden dolayı bu hakkı başka hiçbir şekilde insanların elinden alamazsınız” der İşte bu yüzden istimlak ya da kamulaştırma gibi bir de binaların riskli olması durumunda yapılan çalışmalar gibi çalışmalar bunun için yapılır. Ama burada böyle bir çalışma yapılmadan vatandaş zorlanmaya çalışarak tapusu elinden alınıyor gibi görünüyor bu anayasa ihlali midir?

Çevresel Etki Değerlendirme Raporu (ÇED) kanun diyor ki; “Büyük proje inşaatlarında çevresel etki değerlendirmesini yapmadan bu projeler hayata geçirilemez” diyor. Ayakkabıcılar Çarşısının dönüşümüyle ilgili olarak ÇED raporu hazırlanmış mıdır? Hazırlandıysa halkımızla paylaşılmış mıdır?

Bölgedeki insan trafiği alışveriş yapmak için hareketlidir. İnsanlar evinden çıkarlar ister yaya olarak ister araçla giderler alışverişlerini yaparlar dönerler. Bunun için alışveriş için gidilecek alan da bir sebep ve bir metotla rahat kolay ulaşılması gerekir. Fakat son yıllarda bu yöredeki insan trafiği giderek azalmıştır. İnşaat faaliyetinin çoğalacağı yıllarda tekrar daha da azalacaktır. İnşaat faaliyeti bittikten sonra ise insanların cazibe elde ederek buraya akışının sağlanması zor görünüyor.

Ama eski belediyeden yeni belediye doğru dere üzerinde kenarındaki yolların aktif hale getirilmesi, projenin bir bütünlük olarak irdelenmesi durumunda insan trafiğinin arayabileceği bir metot geliştirilebilir ve böylelikle de bu yörede cazibe sağlanabilir. Ama bütün olarak düşünülmeden insan trafiği organize edilmeden proje tek başına güdük kalır.

Konu ile ilgili görüş ve düşüncelerinin alınması gereken kurumlar:

Ayakkabıcılar Esnaf Odası, Bakkallar Esnaf Odası, Tuhafiyeciler ve Konfeksiyoncular Esnaf Odası, inşaat Mühendisleri Odası, Mimarlar Odası

Arkeolog, Şehir Plancısı, Jeoloji Mühendisi, AVM yöneticisi, Köyünde üretim yapıp pazarda satan kişiler…

Önceki ve Sonraki Yazılar
Ümit Alp Arşivi