Ömer Aşcı

Ömer Aşcı

Dünya’nın en kaliteli Haşhaş’ı nın Uşakta üretildiğini biliyormuydunuz?

Dünya’nın en kaliteli Haşhaş’ı nın Uşakta üretildiğini biliyormuydunuz?

Haşhaş bitkisi Uşak yöresi ağzında “Haşeş veya Haşgeş” ismiyle anılır.Tarımsal ürün çeşitliliğinin fazla olmadığı Uşak’ta önemli bir ekonomik gelir kaynağıdır. Türkiye’de üretilen Haşhaş’ın %8-15 i Uşak’ta üretilmektedir.

Türkiye haşhaş, üretim alanının büyüklüğü ve işlendiği fabrikanın kapasitesiyle Dünya’da ilk sırada yer alıyor.

Türk Haşhaş’ı %10-15 oranındaki yüksek morfin oranı nedeniyle tüm Dünya’ya “Drogist” ismiyle anılır.( Aylık Mecmua, “Afyon”, s. 14. )

Osmanlı Döneminde Haşhaş Ziraatı ve Afyon İmalatı

Osmanlı İmparatorluğu ekonomisi içerisinde Haşhaş’tan imal edilen uyuşturucu Afyon önemli gelir elde edilen büyük bir ihracaat kalemidir. ( Aylık Mecmua, “Afyon”, s. 15. )

İhracat değerleri açısından en önemli Osmanlı tarım malları tütün, buğday, arpa, kuru üzüm, incir, ham ipek ,Haşhaş(Afyon) ve pamuktu.

Osmanlı Afyonları Dünya piyasasına ihraç edildikleri 2 limanın(İzmir,İstanbul) ismiyle anılmıştırlar. Türk afyonları yabancı ülkelerde daha ziyade İzmir Afyonu ve İstanbul Afyonu adlarıyla tanınmıştır. ( Prof.Dr.Turhan Baytop, Türkiye’nin Tıbbi ve Zehirli Bitkileri, İstanbul,1963, s.165 )

Osmanlı dönemi İzmir piyasasının ; 1.Kalite uyuşturucu Afyon’u Isparta’nın İslamköy ve Uşak yöresinde yetişen Haşhaş üretimindendi. Çünkü burada yetişen afyonlar % 12-15 derecesinde morfini ihtiva etmektedir . ( H. Zeki, Mıntıkamızın Kitabı, TC İzmir Ticaret ve Sanayi Odası , İzmir-1930, s.65 )

Haşhaştan elde edilen afyonun ve bunun zaman içerisinde değişen kullanım alanı ile söz konusu bitki, klasik bir tarım ürünü olmaktan çıkmış ve ülkeleri savaşa sürükleyen, zaman zaman diplomatik krizlere sebep olan bir ürün halini almıştır.

Uşak ülkemizde haşhaş kapsülü üreten 13 il arasında Afyon, Denizli ve Konya’dan sonra dördüncü sırada yer alır. (Uşak’ta Haşhaş Tarımının Coğrafi Özellikleri/Yrd. Doç. Dr. Yahya KADIOĞLU)

Ülkemizde halen 3298 sayılı kanunun ve yönetmeliği hükümlerince müsaadeli olarak her yıl Bakanlar Kurulunca belirlenen Afyon, Amasya, Burdur, Çorum, Denizli, Isparta, Kütahya, Tokat, Uşak illerinin tamamı ile Konya ilinin Akşehir, Beyşehir, Doğanhisar, Hüyük, Ilgın, Kadınhanı, Karatay, Meram, Selçuklu, Seydişehir ve Tuzlukça ilçelerinde Birleşmiş Milletlerce tanınan 400.000 dekarlık alanda haşhaş ekimi ve çizilmemiş haşhaş kapsülü üretimi yapılmaktadır.

Afyon Sakızından Morfin ve Eroine

İnsanlar asırlardan beri yetiştirilen haşhaştan elde edilen afyonun rahatlatıcı etkisini bilerek veya bilmeyerek (iyi niyetli) kullanmışlardır. Nihayet 1805 yılına gelindiğinde Alman Kimyager Wilhelm Adam Sertürner, afyonu detaylı bir şekilde incelemiş ve morfini keşfetmiştir. Morfin kelime olarak Yunan mitolojisindeki rüya tanrısı Morpheus’dan adını almaktadır. Morfini keşfeden Sertürner, bunun insan üzerindeki etkisinden hareketle söz konusu alkaloide bu adı vermiştir (Gezgin, 2010: 87).

Alman Kimyager Heinrich Dreser (1860 – 1924), Bayer adlı ünlü kimya ürünleri fabrikasının bünyesinde Heroin (Alm. Heroisch kökenli kelimeden türemiştir) adlı ağrı kesiciyi keşfetti ve ürün kısa sürede çok popüler oldu. Zamanla bu ürünün de bağımlılık yaptığı anlaşılmış olsa da artık eroin (Diamorfin) adıyla dünya genelinde yaygınlık kazanmış durumdaydı. Her ne kadar sonraları çoğu ülkenin hedef aldığı ve kötü amaçlı kullanımlarının sadece kişi sağlığı açısından değil toplum yapısında da bozulmalara sebep olduğu anlaşılan haşhaştan elde edilen afyonun ilk kullanım alanının bebeklerin ve çocukların rahat uyuması ve sakinleşmesi olması ironiktir.

İlerleyen yıllarda ise eroin ve morfinin kişi ve toplum üzerindeki yıkıcı etkisi keşfedilmiş ve ülkeleri çeşitli tedbirler alma yoluna sevk etmiştir.

Dünyada maalesef yaygın bir şekilde yasadışı haşhaş yetiştiriciliği ve afyon üretimi devam etmektedir. Özellikle bazı merkezler bu alanda yasal afyon üretiminin birkaç mislini gerçekleştirerek, kötü niyetli kullanımlardan büyük miktarlarda gelir elde etmektedirler.

Günümüzde yasadışı haşhaş yetiştiriciliği yapılan 2 büyük merkez ; Myanmar – Laos – Tayland’ın oluşturduğu Altın Üçgen (Golden Triangle) ve Afganistan merkezli İran ve Pakistan’ın oluşturduğu Altın Hilal (Golden Crescent)’dir .

Bunun doğal bir sonucu olarak da özellikle gelişmiş ülkelerde alım gücü yüksek alıcılara yönelik bir uyuşturucu trafiği ortaya çıkmış, çok sayıda terör örgütü de bu trafikten büyük kazançlar elde ederek kamusal düzeni sarsıcı eylemlere girişmiş ve de girişmektedirler.

Haşhaş gibi yararlı olduğu kadar zararlı ürünlerin de elde edildiği bir tarım ürünü için günümüzde sadece haşhaş yetiştiricisi ülkelerin sorumlu olduğu bir organizasyona ihtiyaç vardır.

Yazan:Ömer Aşç

Önceki ve Sonraki Yazılar
Ömer Aşcı Arşivi